Pierwsze żarówki elektryczne w powiecie zawierciańskim

Pierwsze żarówki elektryczne w powiecie zawierciańskim

Jest 1894 rok. Jedna z gazet zamieściła opis ślubu w rodzinie Moesów w Wierbce.

"(...) Od Zawiercia, kędy młoda para wsiadła do czterokonnego pojazdu, czterech dziarskich chłopaków w białych kierezjach i w czerwonych rogatywkach jechało konno oświetlając drogę nowożeńcom. (...) W Sławniowie, gdzie się jedna z papierń znajduje, nastąpiło dłuższe przywitanie. Płonące transparenty, niezliczone lampiony i chorągwie były dowodem szczerych intencyj fabrycznej ludności. (...) Wreszcie, nowożeńcy ujrzeli cel swej podróży: Wierbka z całym kompleksem zabudowań fabrycznych zarysowała się na nocnym horyzoncie, rozświeconym majestatyczną lampą księżyca. Niebawem wjechała młoda para w długą via triumphalis z samych jodeł powstałą, strojną w różnokolorowe lampiony, girlandy etc. A skoro przebyto dwie przepyszne honorowe bramy, ujrzano willę, a raczej pałac przy elektrycznym oświetleniu.(...) Pałac jaśniał w niezwykłej aureoli światła, korowód z pochodniami rozwijał się z cieniów doliny z całą malowniczością, a księżyc z zadowoleniem przyglądał się owemu obrazowi.(...)"
Ten fragment reportażu dowodzi, że w Wierbce wykorzystywano żarówki elektryczne, co było ewenementem na skalę Królestwa Polskiego. Mało kto bowiem wie, że nasze okolice były pionierskie, jeśli chodzi o przemysłowe wykorzystanie żarówki elektrycznej. - Na początku był telegraf, później telefony, a następnie prąd elektryczny wykorzystywano jako źródło światła. Na zachodzie już w latach 70. XIX wieku organizowano pierwsze pokazy prezentujące możliwości elektryczności. Jeśli chodzi o Królestwo Polskie, to w 1879 roku - na bazie światowych doświadczeń - m.in. w słynnej fabryce Gerlacha próbowano wykorzystać energię elektryczną do oświetlenia hal fabrycznych. Nieskutecznie - mówi historyk Zdzisław Kluźniak.

Czy Wierbka była zatem pierwszą miejscowością w naszej okolicy, gdzie wykorzystano w ten sposób żarówkę? Niekoniecznie. Już w 1880 roku, a więc dwa lata po powstaniu Towarzystwa Akcyjnego "Zawiercie", pierwsze sześć żarówek wykorzystano do oświetlania hal fabrycznych. Przede wszystkim przędzalni. - Pojawienie się tych żarówek to był szczyt techniki, jeśli chodzi o XIX wiek w Królestwie Polskim. Sposób wytwarzania był taki, że zastosowano generatory Gramma, które były napędzane przez maszyny parowe (tzw. lokomobile). Można było je przestawiać, ponieważ były na żelaznych kołach - tłumaczy Zdzisław Kluźniak. - To było wielkie wydarzenie i do Zawiercia zaczęły przyjeżdżać specjalne wycieczki ludzi znanych i mniej znanych. Przyjeżdżali nie po to, aby podziwiać panoramę Zawiercia, ale po to, by zobaczyć jak wykorzystano te generatory i w jaki sposób mogą zostać oświetlone hale fabryczne - dodaje Zdzisław Kluźniak.

Z czasem zaczęto wprowadzać energię elektryczną w innych zakładach przemysłowych. Nie tylko w Zawierciu i wspomnianej wcześniej papierni Moesa, ale w Porębie i Ogrodzieńcu.

Mijały kolejne lata i wykorzystywano do wytwarzania energii elektrycznej już nie tylko maszyny parowe, ale także turbiny wodne (choćby w wieży wyciągowej w Porębie - dop. red.).

Cofnijmy się jednak jeszcze do omawianych przez nas czasów, a więc do XIX wieku. Na osiedlu TAZ - w większości domów - wykorzystywano lampy naftowe. Oświetlały one mieszkania robotników i urzędników, a fabryka oprócz pensji wypłacała mieszkańcom domów fabrycznych dodatek na zakup nafty do lamp. Nadszedł jednak 1898 rok i wówczas na terenie TAZ powstał zakład energetyczny. Już w 1901 roku Towarzystwo Akcyjne "Zawiercie" uzyskało zgodę Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej na przerzucenie przewodów elektrycznych na drugą stronę torów, aż do osiedla TAZ. W ten sposób energia elektryczna trafiła również do domów fabrycznych, a mieszkańcy stracili specjalny dodatek na naftę.

Energię wykorzystywano również w szkołach, a świetnym przykładem jest aula szkoły fabrycznej, w której grupa uczniów korzystała z projektora filmowego. Był on co prawda uruchamiany za pomocą korbki, ale żarówka była podłączona do sieci elektrycznej.

Czy można powiedzieć, że zawiercianie i mieszkańcy okolic byli w tych czasach najbardziej oświeceni? Nie będzie w tym przesady, ponieważ wykorzystywanie żarówki do celów fabrycznych było w tym czasie ewenementem i budziło podziw w Królestwie Polskim.